نگاهی به بازار مواد اولیه مورد نیاز کارخانه‌های فولادسازی در سالی که گذشت؛ کاهش قیمت سنگ‌آهن و زغال‌سنگ در سال 2011

برای بزرگنمایی کلیک کنید.

مهم‌ترین مواد اولیه مورد نیاز یک کارخانه فولادسازی شامل سنگ‌آهن، زغال‌سنگ، سنگ آهک و آهن قراضه هستند. دو روش اصلی فولادسازی و مواد اولیه مورد نیاز هر روش به شرح زیر هستند. 

اولین روش فولادسازی در واحدهای فولادسازی به وسیله کوره بلند (BF) و کوره اکسیژنی بازی (BOF) است که مواد اولیه مورد نیاز در این روش عبارتند از سنگ‌آهن، زغال‌سنگ، سنگ آهک و آهن قراضه. به‌طور میانگین در این روش بالغ بر 725/1 کیلوگرم سنگ‌آهن، 645 کیلوگرم زغال‌سنگ، 150 کیلوگرم سنگ آهک و 138 کیلوگرم آهن قراضه برای تولید یک تن فولاد خام، مورد استفاده قرار می‌گیرد. 

دومین روش فولادسازی در کوره قوس الکتریکی (EAF) است که مواد اولیه داخل یک کوره الکتریکی شارژ می‌شوند. مواد اولیه مورد نیاز این روش عبارتند از آهن قراضه اولیه و یا آهن احیای مستقیم (DRI) و الکتریسیته. میزان مصرف میانگین آهن قراضه در این روش بالغ بر 1050 کیلوگرم، زغال‌سنگ بالغ بر 65 کیلوگرم و سنگ آهک 43 کیلوگرم برای تولید یک تن فولاد خام است. قیمت عمده‌فروشی مواد خام، یکی از مهم‌ترین شاخصه‌های اقتصادی و صنعتی در جهان است. 


سنگ‌آهن 

سنگ‌آهن یکی از فراوان‌ترین عناصر فلزی موجود در زمین است. اکسید آن حدود 5 درصد از پوسته زمین را شامل می‌شود. کانی‌های معدنی رایج سنگ‌آهن عبارتند از هماتیت (Fe2O3) که 70 درصد آهن و مگنتیت (Fe3O4) که 72 درصد آهن دارد. میانگین عیار آن در یک کانی آهن حدود 60 تا 65 درصد است. از لحاظ خواص مکانیکی، کیفیت‌های مختلف سنگ‌آهن به خاکه یا ریزدانه (اندازه ذرات با قطر کمتر از 75/4 میلیمتر)، درشت‌دانه (Lumb) یا اندازه ذراتی با قطر بیشتر از 76/4 میلیمتر و گندله تقسیم‌بندی می‌شوند. گندله‌ها از طریق فرآیند آگلومراسیون کانی‌های ریزدانه و کانی آهن تغلیظ شده تولید می‌شوند و اندازه ذرات آنها 55/9 میلیمتر تا 16 میلیمتر است. 

قیمت سنگ‌آهن قراردادی فصل دوم سال 2011، طبق پیش‌بینی‌ها با 17 درصد رشد نسبت به سه ماه ابتدایی سال به 165 دلار در هر تن رسید. این بالاترین قیمت قراردادی سنگ‌آهن پس از برکناری قراردادهای سالانه در آوریل 2010، است. برای کل سال 2011، قیمت قراردادی 25 درصد افزایش یافته و به 153 دلار در هر تن رسید. افزایش تولید فولاد جهان، تقاضای بالای چین و کمبود عرضه، قیمت سنگ‌آهن را امسال بالا می‌برد. 

از ابتدای سال 2011، قیمت نقدی سنگ‌آهن روندی صعودی داشته و شاخص قیمت‌های اصلی به نزدیک 180 دلار رسیدند و این امر خبر از رشد قیمت قراردادهای فصل دوم می‌داد. قیمت میانگین سنگ‌آهن برای سه ماهه دوم سال 2011، بالغ بر 7/175 سنت در هر تن خشک بوده که در سه ماهه سوم با اندکی رشد همراه شد. در ماه ژوئیه هر تن سنگ‌آهن خشک با قیمت 173 سنت فوب اروپا معامله شد که ‌این میزان در ماه سپتامبر به 2/177 سنت افزایش یافت. اما تا ماه سپتامبر روند صعودی قیمت‌های سنگ‌آهن ادامه داشت، اما به دلیل بحران‌های مالی در برخی کشورهای بزرگ صنعتی توأم با کاهش تقاضا به دلیل شروع فصل زمستان , قیمت‌ها با افت شدید همراه شدند و به 4/150 سنت به‌ازای هر متریک تن خشک (dmtu) کاهش یافت. روند نزولی قیمت‌ها در دو ماه انتهایی سال بازهم ادامه داشت، به‌طوری که در ماه نوامبر هر تن خشک سنگ‌آهن در بازار اروپا با قیمت 5/135 سنت معامله شد که کمترین قیمت در سال 2011، است. در ماه دسامبر نیز قیمت سنگ‌آهن با افزایش اندک به 5/136 سنت در هر تن رسید. 

برخی تحلیلگران انتظار دارند که قیمت‌های قراردادی سنگ‌آهن سال آینده 8 درصد نسبت به امسال کاهش یابد، چون ظرفیت‌های تولید جدید وارد بازار می‌شوند. سال‌های اخیر عرضه جهانی سنگ‌آهن سالانه 20 تا 40 میلیون تن در سال افزایش داشته، اما برنامه‌های توسعه شرکت‌های معدنی بزرگ جهان موجب رشد 100 میلیون تن در سال سنگ‌آهن جهان از سال 2012، به بعد خواهد شد. 

بزرگ‌ترین معادن سنگ‌آهن در جهان در کشورهای برزیل، استرالیا، چین، هند، آمریکا و ایالات متحده قرار دارند. میزان موجود سنگ‌آهن در کل معادن جهان بالغ بر 800 میلیارد تن تخمین زده می‌شود که شامل 230 میلیارد تن آهن است. 

زغال‌سنگ و کک 

زغال‌سنگ نیز یکی دیگر از مواد اولیه کلیدی در تولید فولاد است. کک با استفاده از فرآیند کربورایزینگ زغال‌سنگ (یعنی حرارت دادن زغال‌سنگ در غیاب اکسیژن در دمای بسیار بالا) ایجاد می‌شود و یک عامل احیای اولیه برای سنگ‌آهن است. کک سنگ‌آهن را به آهن مذاب اشباع شده از کربن احیا می‌کند که به آن چدن مذاب نیز می‌گویند. در رابطه با زغال‌سنگ و کک می‌توان به نکات زیر اشاره کرد. 

سالانه 592 میلیون تن زغال‌سنگ یا 12 درصد از کل مصرف زغال‌سنگ سخت برای تولید فولاد استفاده می‌شود. میزان ذخایر جهانی زغال کک‌شو حداقل برای 100 سال تخمین زده می‌شود. میزان قیمت میانگین زغال‌سنگ صادراتی استرالیا در سال 2009، بالغ بر 77 دلار در هر تن بوده که در مقایسه با سال 2008، افت قابل‌توجهی داشته، اما در سال 2010، این میزان به 106 دلار رسید که باز هم در مقایسه با سطوح سال 2008، پایین‌تر بود، اما با شروع سال 2011، قیمت زغال‌سنگ حرارتی به یکباره با افزایش قابل‌توجهی مواجه شد. 

قیمت میانگین این محصول در سه ماهه دوم سال 2011، بالغ بر 6/128 دلار در هر تن شد. قیمت زغال‌سنگ حرارتی استرالیا با آغاز سه ماهه سوم سال 2011، افزایش یافت، به‌طوری که در ماه سپتامبر قیمت این محصول به 3/131 دلار به ازای هر تن رسید. اما در سه ماهه انتهایی سال قیمت این محصول نیز همانند دیگر محصولات با کاهش شدیدی همراه شد و در ماه اکتبر به 5/127 دلار در هر تن رسید. قیمت هر تن زغال‌سنگ حرارتی در ماه دسامبر به 5/117 دلار رسید که کمترین میزان در سال 2011، است. 


آهن قراضه 

آهن قراضه نیز یکی از ورودی‌های مهم در کوره‌های فولادسازی است که تمام روش‌های فرآیند فولادسازی نیازمند این ماده هستند. فولاد یکی از اندک فلزات مغناطیسی است، از این رو جداسازی آن از توده مواد زائد آسان است. حدود 80 درصد از فولاد پس از مصرف قابلیت بازیافت دارد. 

در بخش‌های مختلف، مقدار بازیافت فولاد برای ساختمان‌ها بالغ بر 85 درصد، برای خودروها 85 درصد، برای ماشین‌آلات 90 درصد و همچنین برای تجهیزات الکتریکی و وسایل خانگی 50 درصد است. پیش‌بینی می‌شود که با کاهش افت تقاضا تا سال 2012، عرضه آهن قراضه نیز کاهش یابد. 

فولاد بازیافتی (آهن قراضه) را می‌توان از مواد زائد در کارخانه‌های فولادسازی و ریخته‌گری‌ها (ضایعات داخلی) یا فرآیند‌های تولید پایین‌دستی (ضایعات صنعتی) و محصولات بلااستفاده (ضایعات فرسوده) جمع‌آوری کرد. کوره‌های قوس الکتریکی را می‌توان با 90 تا 100 درصد و همچنین کوره‌های بازی دمشی را با بیش از 30 درصد آهن قراضه شارژ کرد. 

قیمت آهن قراضه برای کیفیت‌های مختلف بسیار متغیر است. در سال 2008، قیمت میانگین برای ضایعات فولادی ذوب سنگین (HMS) به 520 دلار در هر تن رسید، در حالی‌که قیمت ضایعات دم قیچی به ازای هر تن 600 دلار بود. میزان استفاده از آهن قراضه نشان می‌دهد که مصرف این مواد به واسطه محدودیت دستیابی و قیمت آنها و نه ظرفیت فرآوری در واحد‌های فولادسازی جهان، محدود شود، اما با شروع سال 2011 هر تن آهن قراضه فولادی سنگین (HMS1) یک چهارم اینچ با قیمت 434 دلار به فروش رسید و در ادامه روند صعودی به خود گرفت، به‌طوری که در ماه مارس به قیمت 452 دلار در هر تن رسید که بالاترین مقدار از سال 2008، میلادی است. 

در نیمه دوم سال 2011، قیمت‌ها روند صعودی خود را حفظ کردند، به‌طوری که در ماه اوت قیمت هر تن قراضه فولادی سنگین با قیمت 453 دلار به فروش رسید . در ماه اکتبر قیمت این محصول با افت قابل توجهی همراه شد و به 430 دلار در هر تن رسید که کمترین میزان در سال 2011، است، اما در ماه نوامبر این کاهش قیمت جبران شد و قیمت قراضه آهنی با افزایش چشمگیری مواجه شد. 


الکتریسیته 

قیمت‌های الکتریسیته مصرفی به‌صورت میانگین ماهانه قیمت‌های ایالات متحده برای مصارف صنعتی و برحسب واحد سنت بر کیلووات ساعت است. 

بنا بر گزارش سازمان اطلاعات انرژی ایالات متحده برای ماه ژوئیه سال 2011، قیمت فروش جزیی الکتریسیته برای مصارف صنعتی بویژه کارخانه‌های فولادسازی بالغ بر 39/7 سنت به ازای هر کیلووات ساعت بوده که در مقایسه با ماه مشابه سال 2010، حدود 5/1 درصد افزایش را نشان می‌دهد و حدود 5/2 درصد بالاتر از ماه ژوئن سال 2011، است. میانگین قیمت سالانه الکتریسیته مورد استفاده در صنعت از ابتدای سال 2011، تاکنون با رشد 3/1 درصدی در مقایسه با سال 2010، به 95/9 سنت به ازای هر تن رسید، اما همان‌گونه که در جدول مشاهده می‌کنید روند صعودی قیمت‌های الکتریسیته در نیمه دوم سال 2011، مشخص است. در ماه ژوئن قیمت هر کیلووات ساعت الکتریسیته برای کارخانه‌های فولادسازی بالغ بر 21/7 سنت بوده که این میزان در ماه سپتامبر سال 2011، به 23/7 سنت رسیده است. هنوز اطلاعات کاملی از قیمت این محصول در سه ماهه انتهایی سال 2011، به دست نیامده است. 

اما قیمت گاز طبیعی در سال 2011، از 8/330 دلار به ازای هر هزار مترمکعب آغاز شد که با توجه به روند رو به رشدی که تا انتهای سال به خود گرفت این میزان کمترین سطح قیمت در سال 2011 بود، اما با توجه به مشکلات سیاسی در منطقه خاورمیانه افزایش قیمت این ماده اولیه کاملا قابل توجیه است. از نیمه دوم سال 2011، قیمت‌ها با نرخ قابل توجهی افزایش یافتند، به‌طوری که در ماه ژوئیه هر هزار متر مکعب گاز طبیعی با قیمت 2/403 دلار به فروش رسید و این میزان در ماه دسامبر به 436 دلار افزایش یافت که بیشترین میزان قیمت این محصول در سال 2011، است، اما به نظر می‌رسد این روند در ماه‌های ابتدایی سال 2011، نیز ادامه داشته باشد. 

اطلاعات قیمت زغال‌سنگ حرارتی، سنگ‌آهن و گاز طبیعی توسط صندوق بین‌المللی پول (IMF) به‌دست آمده است. ارقام ثبت شده در زمینه قراضه فولادی نیز بنابر گزارش موسسه Recycling International است. قیمت‌های زغال کک‌شو و الکتریسیته نیز از سازمان اطلاعات انرژی (EIA) وزارت انرژی ایالات متحده به‌دست آمده و مابقی ارقام ذکر شده در این جدول از سایت steelonthenet استخراج شده است. نوع زغال‌سنگ حرارتی استرالیایی بوده و قدرت حرارتی 1200 btu/pound و کمتر از یک درصد گوگرد و 14 درصد خاکستر دارد. این قیمت برحسب قیمت fob بندر نیوکاسل بوده و واحد آن دلار آمریکا به ازای هر تن است. 

سنگ‌آهن موجود در این جدول غلظت آهن 55/67 درصدی دارد و به‌صورت نرمه و قیمت قراردادی آن فوب اروپا است که برحسب واحد سنت به‌ازای متریک تن خشک (dmtu) است. 

گاز طبیعی ذکر شده روسی بوده که آخرین قیمت آلمان و برحسب دلار به ازای هزار مترمکعب گاز است. قراضه آهنی ذکر شده نیز از جنس قراضه فولادی سنگین HMS1) یک چهارم اینچ) است و برحسب کمترین و بیشترین قیمت در هر ماه بیان شده که برمبنای فوب رتردام و برحسب واحد دلار بر تن است.